Türkiye’de OSB’ler

“Türkiye Organize Sanayi Bölgeleri Swot Analizi, KOBİ’lerin OSB’ne geçişini hızlandıracak çözümler ”  

Türkiye’de OSB’ler; Sanayinin uygun görülen alanlarda yapılanmasını sağlamak, kentleşmeyi  yönlendirmek, çevre sorunlarını önlemek, bilgi ve bilişim teknolojilerinden yararlanmak, imalat sanayi türlerinin belirli bir plan dahilinde yerleştirilmeleri ve geliştirilmeleri amacıyla, sınırları tasdikli arazi parçalarının gerekli altyapı hizmetleriyle ve ihtiyaca göre tayin edilecek sosyal tesisler ve teknoparklar ile donatılıp planlı bir şekilde  ve  belirli sistemler dahilinde sanayi için tahsis edilmesiyle oluşturulan ve OSB Kanunu hükümlerine göre işletilen mal ve hizmet üretim bölgeleri olarak tanımlanır.

1960 yılında başlayan planlı kalkınma döneminde, sanayinin “lokomotif” sektör olduğu saptanmış ve ekonomik dengenin kurulması, ekonomik ve toplumsal kalkınmanın birlikte gerçekleştirilmesi, belli bir hızda büyüme ve sanayileşmeye önem verilmesi gibi uzun vadeli hedefler belirlenmiştir.

Belirlenen hedefler doğrultusunda; ülkede sanayinin geliştirilmesi amacıyla uygulamaya konulan pek çok teşvik tedbirlerinden biri olan OSB uygulamalarına, 1962 yılında Bursa OSB’nin kurulmasıyla başlanmıştır. Bursa OSB, Dünya Bankası’ndan alınan kredi ile gerçekleştirilmiştir. 

Daha sonra Sanayi ve Ticaret Bakanlığı bünyesinde bir fon oluşturulmuş, devlet bütçesinden fona kaynak aktarılmış ve bu fondan OSB’ler kredilendirilerek, yapımlarına başlanmıştır. OSB’lerin kurulması, o tarihlerde 5 yıllık kalkınma planlarındaki hedefler doğrultusunda, Bakanlar Kurulu Kararları ile gerçekleştirilmiştir. Bakanlar Kurulu kararı ile OSB kurulması kararlaştırıldıktan sonra OSB’lerin alt yapı yatırımlarının % 99’u kurulan bu fondan karşılanmıştır. % 1’i ise, OSB’yi kuran ticaret ve sanayi odaları/sanayi odaları veya ticaret odaları ile yerel yönetimler tarafından karşılanmıştır.  

II., III., IV. ve V. Beş Yıllık Kalkınma Planlarında, Türkiye’de pek çok OSB kurulması öngörülmüş, ancak fon için ayrılan ödenek miktarları bu OSB’lerin alt yapısını karşılayamaz hale gelmiştir. Maalesef bu arada, politik kararlar nedeniyle, yanlış seçimler de yapılmıştır.

V. Beş Yıllık Kalkınma Planı öngörüleri doğrultusunda kurulan Gebze OSB, yaptığı bir araştırma ile en büyük sorunun bürokrasi ve finansman olduğunu belirlemiş, % 99 kredi alabilecekken, alabileceği kredi miktarının yetersizliğini göz önüne alarak, kredi kullanmadan tamamen yatırımcının finansmanı ile gerçekleşen yeni bir model geliştirmiştir. Bu model şu anda Türkiye’de pek çok OSB tarafından da kullanılmaktadır. Özellikle, gelişmiş yörelerdeki OSB’lerin neredeyse tamamı, devletten kredi almadan gerçekleştirilmektedir. 

Türkiye’de üç tip OSB kurulabilmektedir. Bunlar;

1-Bakanlık kredi desteği ile kurulan OSB’ler,

2-Bakanlık kredi desteğinden yararlanmayan OSB’ler,

3-Özel OSB’lerdir. 

Ayrıca, OSB’ler yatırım konularına göre de kendi içinde karma ve ihtisas olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. 

Tüm bu sorunlara ve yetersiz teşvik uygulamalarına rağmen büyük ve yabancı şirketlerin çoğu organize sanayi bölgelerine yatırım yapmayı tercih etmekte hatta pek çok yabancı firma altyapısını kendi finanse ederek OSB’leri tercih etmektedir. Türkiye’de ki önemli sorun finansal ve yapısal sorunlarla boğuşan KOBİ’lerin OSB’lere yönlendirilebilmesidir.

Düşük kültürel ve eğitim düzeyleriyle, kısıtlı istihdamla ayakta kalmaya çalışan ve ciddi finansman yükü altındaki KOBİ’lere ulaşmanın tek yolu ayaklarına gitmektir. Bir başka deyimle aşı kampanyası uygulamaktır. Ancak bu denli dağınık ve düzensiz yerleşim içindeki işletmelere herhangi bir hizmetin götürülmesi imkânsız en azından finansal açıdan desteklenebilir değildir.

Kısıtlı kaynakların birleştirilmesi OSB’lerin bünyesinde gerçekçi görünmektedir. Tek başına bir Çevre mühendisi ya da iş güvenliği işçi sağlığı müfettişi istihdam edemeyecek olan KOBİ’ler bunları OSB idari kadrosunda bulundurarak hem yasal yükümlülüklerini yerine getirebilir hem finansal yükünü paylaşmış olurlar.

OSB’lerin içinde üniversite iş birlikleri ile teknopark kurma çalışmaları da başlamıştır. İlk kez, Gebze OSB içinde İsrail -Türk ortaklığı ile iki Türk üniversitesinin de iştiraki ile teknopark kurulmuştur. Üniversite sanayi iş birliği ile teknopark kurulmasının ikinci örneği de Eskişehir OSB’de gerçekleşmiş, diğer bazı OSB’lerde benzer çalışmalar başlatmıştır.  

Türkiye’de yapılan çevre şuralarında, organize sanayi bölgesi dışında sanayi tesisi kurulmaması için yerel yönetimlere ve hükümete tavsiye kararları alınmıştır. Uzun yıllar boyunca, Organize Sanayi Bölgeleri verilen teşvikler ile desteklenmiş, ancak son yıllarda teşvikler yok denecek kadar azalmıştır. Ancak, bu arada yatırımcı da OSB içinde yer alarak, alt yapı sorunlarından etkilenmeme ve alt yapı maliyetlerini daha ucuza getirme bilinci yeni yeni oluşmaya başlamıştır. 

OSB’lerin yer seçimleri, çevrenin, doğal ve kültürel kaynakların korunması, diğer kurumların projeleriyle birlikte, imar ve çevre düzeni planlarıyla uyumlu çalışmaların yürütülmesi kriterleri esas alınarak yapılmaktadır.

• Yörede projesi olan bütün kurumların çalışmaları irdelenerek, yürütülen projeleri engellemeyen ve onlarla uyumlu, yörenin coğrafi ve ekonomik koşullarını göz önüne alan ve doğal kaynakların kirlenmesine yol açmayacak  yerlerde alternatif alanlar belirlenmektedir.

• Yer seçimi etüt çalışması sonucu belirlenen OSB alternatif alanları, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı koordinatörlüğünde, mahallinde oluşturulan ve ortalama 22 ilgili kuruluş temsilcisinin katıldığı yer seçimi komisyonunca incelenmekte  ve söz konusu alternatif alanlardan birinin oy birliğiyle seçilmektedir. Yeri kesinleşen OSB alanında bulunan ve şahıslara ait arazilerin arsa sahipleri ile anlaşma yolu ile satın alınması, aksi takdirde kamulaştırma yoluna gidilmesi, OSB’lerin yetki ve sorumluluğundadır. 

OSB’lerin kurulacağa alanlara ilişkin imar planları, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından onaylanmaktadır. Alt yapı projeleri ise ya Bakanlık tarafından onaylanmakta ya da OSB’nin yeterli düzeyde kadrosu var ise, bu yetki OSB’ye Bakanlık tarafından devredilebilmektedir. 

OSB’ler:

- Sanayinin disipline edilmesi,

- Şehrin planlı gelişmesine katkıda bulunulması,

- Birbirini tamamlayıcı ve birbirinin yan ürününü teşvik eden sanayicilerin bir arada ve bir program dahilinde üretim yapmalarıyla, üretimde verimliliğin ve kar artışının sağlanması,

- Sanayinin az gelişmiş bölgelerde yaygınlaştırılması,

- Tarım alanlarının sanayide kullanılmasının disipline edilmesi,

- Sağlıklı, ucuz, güvenilir bir altyapı ve ortak sosyal tesisler kurulması,

- Müşterek arıtma tesisleri ile çevre kirliliğinin önlenmesi,

- Bölgelerin devlet gözetiminde, kendi organlarınca yönetiminin sağlanması için en ideal altyapıyı oluştururlar.

TÜRKİYE’DE ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİ SWOT ANALİZİ

SONUÇ

Türkiye’de KOBİ’lerin Organize Sanayi Bölgelerinde ikamet etmeleri için:

1. KOBİ Teşvik Yasasında, Yatırım teşviklerinde olduğu gibi Organize Sanayi Bölgelerinde ki işletmelere Gelişmiş Bölgelerde faaliyet gösteren firmalara kıyasla daha özendirici tedbirlerin ve oranların konması gereklidir.

2. Halk Bankası tarafından yatırım ve işletme kredisine teminat olarak kabul edilmeyen OSB’lerde ki yatırım arazisi teminat sayılabilmelidir.

3. Devlet ve Yerel Yönetimler KOBİ’ler üzerinde yaptırımlarını kuvvetlendirip, kritik bölgelerin sanayiden arıtılmasına yönelik çalışmalarını hızlandırmalıdır. 18-24 aylık hazırlık döneminden sonra OSB’lere taşınmayan işletmelerin ruhsatları iptal edilmelidir.

4. Yeni OSB’lerin yerlerine lojistik kriterler öncelikli alınarak karar verilmelidir. Liman – Tren yollarına yakın merkezler OSB’lere ayrılmalı, OSB’lerin sayesinde Deniz ve Tren yollarına yatırımın artması sağlanmalıdır.  

Doç. Dr. Hakan BÜTÜNER Stratejik Planlama, 5S, Verimlilik