Enflasyon Muhasebesi Uygulanmalı mıdır?

Bu sorunun cevabı hiç tereddütsüz “evet”tir.

Enflasyonun ekonomik, toplumsal ve ahlaki açıdan yarattığı zararları saymakla bitiremeyiz. Bir çok Dünya ülkesinde zaman zaman yaşanan bu olumsuz durum, hep zararlarıyla iz bırakmıştır. Ancak bu yazının amacı bunları incelemek değildir. Dilerim bir an önce bu illetten kurtuluruz.

Bu yazının amacı; enflasyonun Türk Lirasının ölçme birimi niteliğine verdiği zarar ve muhasebenin de bu ölçüye dayanan hesap ve tablolarının kullanılmaz hale dönüşmesidir.

Bugün ortalama bir vatandaşımız dahi gündelik hayatında rakamları enflasyona göre düzelterek muhakeme yapmaktadır. Bilinçli yöneticilerimiz de keza rakamları aynı şekilde kullanmaktadır.

Ancak maalesef işletme dışına ve tabii ki bu çerçevede yöneticilere de mali bilgi sunan muhasebede enflasyon düzeltmeleri halen resmi olarak yoktur.

Ülkemizde iki tür finansal raporlama düzeni vardır. Birincisi Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (UFRS) paralelinde ülkemize adapte edilmiş Türkiye Muhasebe Standartları (TMS), ikincisi ise esas olarak vergilendirme amacıyla Vergi Usul Kanununa (VUK) göre düzenlenen mali tablolar… Birincisine göre raporlama yapan işletmeler sınırlı sayıdadır.

Başta bankalar ve borsada halka açılmış şirketler ve tanımı yapılmış bir büyüklük ölçüsünü geçen işletmeler UFRS dediğimiz düzende finansal rapor hazırlarlar. Bağımsız denetimden de geçen bu tabloların temel amacı işletmenin gerçekçi performansını ölçmektir. Hatta 2018’den itibaren bu standartların biraz daha uygulama kolaylığı getiren yerel hali Büyük ve Orta Boy İşletmeler Finansal Raporlama Standartları (BOBİ FRS) adıyla yürürlüğe sokulmuştur.

Vergi Usul Kanunu ise, esas olarak hükümetlerin maliye politikalarını uygulama aracıdır. Bu tablolar bazen teşvik, bazen caydırma gibi politikalarla vergi matrahını ölçer. Teşvike örnek bazı kalemlerde yüksek amortisman giderleri yazılabilmesi, caydırma örneği bazı işletme giderlerinin vergilendirmede dikkate alınmamasıdır. Ayrıca vergi mevzuatının güncellikten uzak yönleri de olabilir, örneğin ülkemizde VUK tablolarında işletmenin istihdam ettiği personel için birikmiş kıdem tazminatı yükümlülüğünün yer almaması buna bir örnektir.

Ancak ülkemizde hala bilgi amaçlı raporlama (ki bu esas olarak UFRS’dir) ile vergi amaçlı raporlama (bu da VUK tabloları) arasındaki bu fark tabloları kullananların birçoğu tarafından yeterli ölçüde anlaşılmamaktadır.

Ülkemizde 1990’larda yönetim amacı için geliştirilen enflasyon muhasebesi uygulamalarının yanı sıra, 2001-2004 BDDK, 2003-2004 SPK ve nihayet 2004’te VUK konuya zorunluluk getirmiştir. 2005'ten itibaren uygulamaya son verilmiştir.

Enflasyonun ne derecede yüksek kabul edileceği bir takdirdir. Ancak UFRS kapsamında 1989’da yürürlüğe giren UMS 29 (2006’dan itibaren ülkemizde TMS 29) yüksek enflasyon için şu hususları kriter olarak sıralamıştır:

1) Toplumun çoğunluğu servetlerini maddi varlıklara veya güvenilir başka ülke paralarına yönlendiriyorsa,
2) Fiyatlar güvenilir bir yabancı para birimi ile belirleniyorsa,
3) Kredili alışverişlerde süre kısa dahi olsa vade farkı hesaplanıyorsa,
4) Faiz oranları, fiyatlar, ücretler bir endekse bağlanmışsa ve
5) Son üç yılın enflasyonu yüzde yüze yaklaşıyor veya aşıyorsa.

Bu kriterlerin birkaç tanesinin bulunması dahi enflasyonun yüksek olduğunu gösterir. Kaldı ki, herkesin son bir yıldır yaşadıkları ortada iken enflasyon yüksek mi diye araştırmak dahi abestir. Kaldı ki, UMS 29 (Türkiye’ye yansıması ile TMS 29) halen yürürlüktedir.

Ancak Türkiye’de bu standartların yayılması ile yetkili Kamu Gözetimi Kurumu, henüz enflasyonun aşırı olmadığı görüşüyle enflasyon muhasebesini uygulatmamaktadır. Bunun sonucunda, özellikle yabancı ortaklı bazı şirketlerin veya bilinçli yöneticilere sahip işletmelerin yine de mali tablolarını yönetim amacıyla enflasyona göre düzelttiklerini gözlemlemekteyiz. Ancak bunlar kamuya açık bilgiler değildir.

Vergi Usul Kanunu ise yukarıda belirtildiği gibi, hükümetlerin bir maliye politikası aracıdır ve bu yılın ilk yarısında yapılan açıklama ile enflasyon muhasebesinin 2023 sonunda uygulanacağı açıklanmıştır. Bu hayli uzak bir tarihtir.

Asıl mesele, 2000’li yılların başında ve hatta yönetim amacıyla 1990’lı yıllarda kullanılan tekniklerle enflasyon düzeltmelerine tabi tutulan tabloların yöneticiler ve diğer kullanıcılar tarafından anlaşılmamış olmasıdır.

Konuyu iyi bilmeyenler (hiç bilmeyenler değil) meselenin eski tarihli rakamları bir indeksle güncellemek olduğunu söylerler. Bu enflasyon düzeltmelerinin yorucu, ama kolay anlaşılır bölümüdür.  Ancak asıl can alıcı olan bu düzeltmelerde parasal kazanç veya kayıp (satınalma gücü kazancı veya kaybı, enflasyon düzeltmesi karı veya zararı) olarak isimlendirilen satırın geçmişte yeterli ölçüde anlaşılmamasıdır. Üzerinde yeterli ölçüde çalışılmaz ise, bu satır yine anlaşılmamaya veya yanlış anlaşılmaya mahkumdur.

Başka bir konu ülkemizdeki enflasyon oranının ne olduğudur. Bir ülkenin genel olarak enflasyonundan söz ederken üretici fiyatları kullanılır, bunu ölçen de Yurtiçi Üretici Fiyatları Endeksidir. Bu indeksin (Türk Dil Kurumuna göre yazılışı indekstir) 2022 Temmuz sonu itibariyle bir önceki Temmuz’a göre artış oranı % 144’tür. Tüketici Fiyatları Endeksine göre ise bir yıllık artış % 79’dur. Bu ikisinin neden bu kadar farklı olduğunun açıklanmasını istatistikçilerimize bırakmak gerekir. Ancak bu satırların yazarı olarak geçmişte bu kadar uçurum görmediği belirtmek isterim. Keza TÜİK’in ölçümlemeleri de eleştiri konusu olabilir, ama bunlar bu yazının amacı dışındadır.

Özetle nereden bakarsak bakalım, enflasyon yüksektir ve muhasebe eğer hala bir bilim dalı olduğunu iddia ediyorsa, mali tabloların enflasyona göre düzeltilmesi şarttır. Yapılmadığı takdirde, muhasebeye olan güven sarsılır. Bilinçli işletme yöneticilerimiz de gündelik kararlarını alırken, ne TMS, ne de VUK rakamlarını kullanmaz, kendi hesaplama biçimini yaratır. Ortalama vatandaşımız da öyle yapıyor zaten…

Prof. Dr. Ahmet Göksel YÜCEL Finansal Raporlama