İnsan Kaynak Değil; Değerdir, Kıymettir

İnsanı eksen almayan aksine insanı yalnızca üretim girdilerinden biri olarak ele alan ve ‘insan’ı ‘kaynak’ gören yaklaşım ile nereye varılabilir?

Dünyayı anlamlı kılan “eşrefi mahlukat” (yaratılmışların en şereflisi) olan insanın varlığıdır. Onu çözmeden, onu anlamadan, ona yaklaşmayı denemeden ya da en azından ona ait asgari bilgilere sahip olmadan, dünyayı da hayatı da anlayamayız.

Gelenekte her insan özeldir, biriciktir. Her insan bizatihi bir değerdir. Onu değerli ve kıymetli kılan, yaratılıştan sahip olduğu fıtri durumudur. Değerin kaynağı; Allah’ın, ona kıymet vererek onu yüceltmesi ve yeryüzünü ona amade kılmasıdır. Ya da diğer bir yaklaşımla yeryüzünü ona emanet etmesidir. Emanete ehil olan insanın değeri buradan doğar.

Burada unutulmaması gereken en önemli mesele, temel değerin insan olduğu gerçeğidir. İnsanı ‘değer’ görmek, ‘insan her şeye değer’ demek, ‘insana değer’ mantığıyla hareket etmek insanı merkeze almakla mümkündür.

Unutmamak gerekir ki, insanı merkeze alan yaklaşım insanı bir ‘kaynak’ olarak görmekten kurtulup; insanı bir ‘değer’, bir ‘kıymet’ olarak görmekle başlar.

İnsan Kaynaklarından İnsan Değerlerine

Bu doğrultuda günümüzde iş dünyasında insana değer veren bir anlayış geliştirmek üzere “insan kaynakları” biriminden İnsan Değerleri birimine geçiş henüz cesaret edilmemişse de İnsan Kıymetleri birimine geçiş yaşanmaktadır. İnsana değer veren politikası ile kurumsal olarak ilk defa bir banka, Albaraka Türk Katılım Bankası tarafından 2014 yılında uygulamaya geçen İnsan Kıymetleri (Bu makalenin yazarı esasında İnsan Değerleri kavramını önermektedir. Ancak İnsan Kıymetleri baş harflerinin ‘İK’ terkibini sağlaması etkisiyle bu şekilde kabul görmüştür. Bu kavramın ilk olarak Bersay İletişim Grubu tarafından kullanıldığı bilinmektedir) birimi iş dünyasındaki insana İslam iktisadı nazarıyla bir bakışın ürünüdür. 

Günümüzde insanı kaynak gören zihniyetin yanı sıra, insanı kıymet gören yaklaşımlar olmuştur. İnsan ile kaynak kavramlarını yan yana kullanmaya itirazlar edilmiştir. Ali Saydam bu kavramı ilk defa dile getiren kişi olduğunu ifade ederek insan kıymetleri kavramını tercih etme nedenini çalışan memnuniyeti açısından çalışanların değişime katkısı, iş süreçlerindeki verimlilik, karlılık ve etkinliği artırması olarak açıklamıştır. Ayrıca o “kıymet” kavramını Batılıların “asset management” yaklaşımı ile ele almayı yeğlemiştir (Saydam, 2018).

Özellikle 2010 yılında yapılan insan kaynak mı kıymet mi tartışmasında Nihat Erdoğmuş kıymet kavramının insan kaynaklarının ruhuna daha uygun olduğu için, Nihat Alayoğlu (2018) Batı’daki sömürgeyle oluşan sermaye birikiminin bir sonucu olarak doğan insan kaynağı yerine çalışanları mutlu ve motive etme açısından daha olumlu olduğu için bu kavramın kullanılmasını zikretmiştir. Zeki Akıncı (2011: 32) ise çalışanların sadece bir kaynak değil aynı zamanda bir kıymet olduğu olgusunu çalışanlara hissettirmek gerektiğini ifade etmiştir. Bunun yanında Şükrullah Dolu (2018) bir gazetede İnsan Kıymetleri başlığını kullanarak konunun öneminin altını çizmek amacıyla bu tartışmayı medyaya geniş boyutlarla taşımıştır.

On yıla yaklaşan bir süredir “insan değerdir, değerlidir” fikriyatının yaygınlaşıp yerleşmesi için çalışıyoruz (Hazıroğlu, 2018). Ne mutlu ki, insanı kaynaktan öte gören ve ona değer veren bu kavramın iş sektöründe yayıldığı gözlemlenmektedir. Yeşilay Cemiyeti gibi köklü kurumlar bu kavramı kullanmaya başlamıştır. Türkiye’deki özel şirketlerin de bu kavrama geçtiği görüldüğü gibi yurt dışında önemli yayın organları “insan kaynakları” kavramının artık değişmesi gerektiğine dair makaleler neşretmektedirler. Uluslararası şirketlerin de artık “insan operasyonları”, “yetenek yönetimi” gibi kavramlar kullandığı görülmektedir (Morgan, 2018). 

Bundan anlaşılmaktadır ki, çalışma dünyasının insana olan bakışı olumlu yönde, insanlığa ve İslam’a yakışır bir şekilde değişmektedir. İnsanlığın bu cendereden çıkması noktasında mesafe alınmış, insanın bir kaynak olmadığı ve bir değer, bir kıymet olduğu, bir tüketici olmadığı ve bir değerlendiren olduğu anlaşılmaya başlanmıştır.

Temel HAZIROĞLU